Hiç düşündünüz mü? Yaşam denince insanın aklına tonla şey geliyor. Aslına bakacak olursanız “Bizim dışımızda yaşam var mı?” sorusu beraberinde “Yaşamın olması için gerekli faktörler neler?” ve “Yaşam için gerekli faktörler nasıl oluşuyor?” sorularını getiriyor. Bizlerin bu dünyadaki oluşumumuz ile ilgili pek çok soru ve cevabı mevcut. Bu sorulardan bir kaçı ise genellikle şu şekilde: “Üzerinde hayatımızı sürdürdüğümüz bu gezegen nasıl oluştu?”, “Dünya’da yaşam nasıl oluştu?”, “Gezegendeki yaşamın temel kaynakları nasıl oluştu veya bu gezegene nasıl taşındı?”, “Kıtalar nasıl oluştu?” ve “Kıtalar nasıl ve neden bölündü?” gibi sorular ve daha bir çok çeşit soru oluyor. Bu soruların yanı sıra belki doğru belki yanlış olan cevapları da mevcut tabii ki. O halde bu yazımda, bu sorular arasından “Kıtalar Nasıl Oluştu?” sorusunu ele alalım.
(Bu yazımda sıklıkla bilimsel terimlerin yer aldığı konuşmalarım mevcuttur. Endişeniz olmasın, elimden geldiğince terimleri parantez kullanarak kısa ve anlaşılır bir şekilde özetlemeye çalışacağım.)
Ortaokullar ve liselerde bir çoğumuzun sıkıldığı lakin dünyanın temel bilimsel sırlarını barındıran Coğrafya dersi, bizleri Dünya gezegeninin tarihi, oluşumu, davranışları ve daha nicesi hakkında bilgilendiriyor. Bizde ufak tefek bilgiler vererek yazımıza başlayalım o halde.
Dünyayı, Atmosfer (Yer yüzünün üzerinde bulunan gaz tabakası / Oksijenimizin barındığı bölüm), Litosfer (Yeryüzünün katı hali / Kıtasal Kabuk ve Okyanusal Kabuk olmak üzere ikiye ayrılır / Üzerinde yaşamımızı sürdüğümüz, katı bölüm), Hidrosfer (Gezegenimizde var olan su kütleleri / Okyanuslar, denizler, göller ve benzeri) ve Biyosfer (Yaşamın barındığı tüm alan / Hayvanlar, bitkiler ve benzeri canlı türlerin incelendiği genel ifade) olmak üzere dört farklı şekilde inceleyebiliriz.
(Bu dört bölüm kendi içlerinde dallanmaktadırlar.)
Sırasıyla Dünyanın Katmanları
Gezegenimizin iç yapısından bahsedecek olursak: Atmosfer, Yer Kabuğu (Litosfer), Manto (Üst Manto ve Alt Manto olarak ikiye ayrılır), Dış Çekirdek ve İç Çekirdek olacak şekilde gezegenimizin iç yapısını ele alabiliriz.
(Bu bölümler kendi içlerinde dallanırlar ve daha detaylıdırlar.)
Dünya üzerindeki kıtaların oluşumundaki temel mantık, Manto katmanındaki magmanın hareketi sonucu kara parçalarının magmanın üzerinde yüzerek hareket etmesidir. Bu bilgilerin ardından bu yazının temel sorusu olan “Kıtalar Nasıl Oluştu?” sorusunun cevabının detaylarına birlikte göz atalım.
Dünyamızın, bundan yaklaşık 4,6 milyar yıl önce muhtemelen bir süpernova sonrası oluşmuş bir gezegen olduğu düşünülüyor. Dünya ilk oluşmaya başlayıp oluştuğunda şu anki halinde değildi elbette. İlk zamanlarda şu an insanlığın üzerinde yaşadığı kıtalar ayrılmamış, farklı şekillerde ve hatta bazı kara parçaları o zamanlar su altındaydı.
Pangea Kıtası / Pangea Nedir?
Gezegenimizin varoluş tarihi boyunda üzerinde bir çok süper kıta var olmuştur ve bu kıtalar arasından Pangea kıtası günümüzdeki kıtaların atası olan kıtadır. Lakin Pangea kıtasından önce Pangea kıtasının atası olan Rodinya kıtasının var olduğu biliniyor. Rodinya (Rodinia / Родить) Rusça’da “Doğum Yapmak” anlamına gelen bir sözcüktür kendisi. Rodinya kıtası 1,3 milyar yıl, 900 milyon yıl önce ile 750 milyon yıl önce de var olmuş bir süper kıtadır. Rodinya kıtasının varlığında, ozon tabakası ve atmosferin varlığı biliniyor, canlı yaşam olarak ta bitkilerin var olduğu biliniyor ancak ilk hayvanların, Rodinya kıtasının parçalanmasından yaklaşık 208 milyon yıl sonra ortaya çıktığı düşünülüyor. Rodinya kıtasının parçalanması sonucu ise Pangea kıtasının oluşum süreci başlamış bulunuyor.
Pangea Kıtası, günümüze kadar var olan süper kıtaların sonuncusu ve jeologlarca biçimi ortaya çıkarılabilenlerin ilkidir. Pangea Kıtası, Paleozoyik zamanın sonları ile Mezozoyik zamanın başlarında var olmuş dördüncü ve son süper kıtadır. Kıtaların günümüzdeki orantının aksine, bu süper kıtanın çoğunluk kısmı güney yarımkürede kalıyordu ve etrafı süper okyanus olan Panthalassa ile çevriliydi.
Pangea kıtası yaklaşık 335 milyon yıl önce, daha önceki kıta parçalarının toplanmasıyla bir araya geldi ve yaklaşık 200 milyon yıl önce de magma hareketliliğinden dolayı parçalanmaya başladı. Pangea Kıtasının parçalanması sonucunda güneyde Gondvana (Gondwana) ve kuzeyde Laurasia (Lavrasya) olmak üzere iki kıta oluştu.
