Psikolojik hastalıklar, bireyin zihinsel, duygusal ve davranışsal sağlığını etkileyen karmaşık durumlardır. Bazıları diğerlerine kıyasla daha tehlikelidir çünkü bireyin kendisine ya da başkalarına zarar verme riskini taşır.+
Şizofreni
Şizofreni, gerçeklikten kopma (psikoz) ile karakterize edilen ciddi bir zihinsel hastalıktır. Bu hastalıktan muzdarip bireyler halüsinasyonlar (gerçekte olmayan sesler veya görüntüler) ve sanrılar (gerçek dışı inançlar) yaşayabilir. Örneğin, bir hasta odasında yalnızken birinin kendisine zarar vermeye çalıştığını düşünebilir. Bu durum, bireyde yoğun korku ve kaygıya yol açabilir.
- Nedenleri: Genetik yatkınlık, beyin kimyasındaki dengesizlikler ve çevresel faktörler.
- Etkileri: Sosyal izolasyon, iş kaybı, intihar riski ve başkalarına zarar verme potansiyeli.
- Tedavi: Antipsikotik ilaçlar ve psikoterapi.
Bipolar Bozukluk
Bipolar bozukluk, duygudurumdaki aşırı dalgalanmalarla karakterize edilir. Mani (aşırı yüksek enerjili ve kontrolsüz davranışlar) ve depresyon (aşırı düşük enerjili ve umutsuzluk hissi) dönemleri hastalığın temel özelliklerindendir. Örneğin, mani döneminde bir kişi tüm birikimini mantıksız yatırımlara harcayabilirken, depresyon döneminde yataktan çıkamayacak kadar enerji kaybı yaşayabilir.
- Tehlikesi: Mani dönemlerinde bireyler aşırı riskli davranışlarda bulunabilirken, depresyon dönemlerinde intihar riski artar.
- Nedenleri: Genetik faktörler, beyindeki biyokimyasal dengesizlikler.
- Tedavi: Ruh hali düzenleyiciler, psikoterapi ve bazı durumlarda hastane yatışı.
Antisosyal Kişilik Bozukluğu (ASPD)
Antisosyal kişilik bozukluğu, başkalarının haklarına saygısızlık, empati eksikliği ve suçlu davranışlarla tanımlanır. Bu bireyler, yasaları ya da sosyal normları çiğnemekten çekinmez ve davranışlarının sonucunu düşünmez. Örneğin, bir ASPD hastası dolandırıcılık yaparken kurbanlarının zararını umursamayabilir.
- Tehlikesi: ASPD’li bireyler şiddet eylemlerine, dolandırıcılığa ve manipülasyona yönelik daha yüksek bir eğilime sahiptir.
- Nedenleri: Genetik yatkınlık, erken yaşamdaki travma ve çevresel etkiler.
- Tedavi: Tedavisi zordur, ancak psikoterapi ve bazı durumlarda ilaçlar kullanılabilir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB)
OKB, kontrol edilemeyen obsesyonlar (takıntılı düşünceler) ve kompulsiyonlar (tekrarlayan davranışlar) ile karakterizedir. Bu durum bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Örneğin, sürekli el yıkama ihtiyacı hisseden bir kişi, ellerinde yara açılmasına rağmen bu davranışını durduramaz.
- Tehlikesi: Şeviyeleri çok ileri olan OKB vakalarında bireyler kendi fiziksel sağlıklarına ya da sosyal yaşamlarına zarar verebilir.
- Nedenleri: Genetik ve beyin yapısındaki anormallikler.
- Tedavi: Bilişsel davranış terapisi ve serotonin düzeyini etkileyen ilaçlar.
Yeme Bozuklukları
Yeme bozuklukları, bireyin yeme davranışıyla ilgili aşırı saplantılar yaşamasıyla ortaya çıkar. En tehlikeli yeme bozukluklarından biri anoreksiya nervozadır. Örneğin, bir birey kilo alma korkusuyla günlerce yemek yemeyi reddedebilir ve bu durum ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
- Tehlikesi: Organ yetmezliği, intihar riski ve uzun dönemli fiziksel zararlar.
- Nedenleri: Düşük benlik saygısı, toplumsal baskılar ve genetik yatkınlık.
- Tedavi: Bilişsel davranış terapisi, beslenme danışmanlığı ve bazı durumlarda ilaçlar.
Borderline Kişilik Bozukluğu (BPD)
Borderline kişilik bozukluğu, duygusal dengesizlik, yoğun ve tutarsız ilişkiler ile karakterize edilir. Bireyler yoğun dışavurumlarla ani davranış değişiklikleri gösterebilir. Örneğin, bir birey çok sevdiği birine karşı aniden öfke patlaması yaşayabilir, ardından pişmanlık duyabilir.
- Tehlikesi: Kendine zarar verme ve intihar girişimleri sıkça görülür.
- Nedenleri: Travmatik yaşam olayları, genetik yatkınlık ve beyindeki yapısal anormallikler.
- Tedavi: Diyalektik davranış terapisi (DBT) ve bazı durumlarda ilaç tedavisi.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
TSSB, bireyin yoğun bir travma olayı sonrası tekrar eden stres ve korku tepkileri göstermesiyle karakterizedir. Korkunç olayın anıları, flashback’ler ve kabuslar şeklinde geri döner. Örneğin, bir savaş gazisi, yüksek bir ses duyduğunda kendini çatışma alanında hissedebilir.
- Tehlikesi: Uyku bozuklukları, depresyon, madde bağımlılığı ve intihar riski.
- Nedenleri: Savaş deneyimleri, doğal afetler, fiziksel veya cinsel istismar gibi travmatik olaylar.
- Tedavi: Travma odaklı terapiler (örneğin EMDR), ilaçlar ve destek grupları.
Madde Bağımlılığı
Madde bağımlılığı, bireyin alkol ya da uyuşturucu gibi maddeleri kontrolsüz bir şekilde kullanmasıyla ortaya çıkar. Bu durum fiziksel sağlık sorunlarına, ailevi ve sosyal problemlere ve hatta ölüme yol açabilir. Örneğin, aşırı alkol kullanan bir birey, kontrol kaybı nedeniyle ailesiyle ciddi çatışmalar yaşayabilir.
- Tehlikesi: Overdoz, kriminal davranışlar, aile içi şiddet ve intihar riski.
- Nedenleri: Genetik yatkınlık, stres, depresyon ve çevresel faktörler.
- Tedavi: Rehabilitasyon programları, grup terapileri ve ilaç tedavisi.
Major Depresif Bozukluk
Depresyon, dünya çapında en yaygın psikolojik hastalıklardan biridir. Ancak, tedavi edilmediğinde intihar gibi ölümcül sonuçlara yol açabilecek kadar ciddi olabilir. Depresyonu olan bireyler genellikle aşırı üzüntü, enerji eksikliği ve umutsuzluk hissi yaşar. Örneğin, sevdiği birini kaybetmiş bir birey, bu kaybın üstesinden gelemeyip hayattan tamamen kopabilir.
- Tehlikesi: İntihar riski ve bireyin işlevselliğinin tamamen kaybı.
- Nedenleri: Genetik yatkınlık, biyolojik faktörler, stresli yaşam olayları.
- Tedavi: Antidepresanlar, psikoterapi ve destek grupları.
